ΠΟΙΝΙΚΕΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ

Πώς ορίζεται το έγκλημα;

Ως έγκλημα νοείται η εκούσια συμπεριφορά (ή, σε ορισμένες περιπτώσεις, αμέλεια) που παραβιάζει είτε τον Ποινικό Κώδικα είτε άλλους συγκεκριμένους νόμους. Σκοπός αυτών των νόμων είναι η προστασία και η διασφάλιση των έννομων αγαθών που είναι θεμελιώδη για την κοινωνία, όπως η ζωή, η ελευθερία, η σωματική και η ηθική ακεραιότητα, η σεξουαλική αυτοδιάθεση και η ιδιοκτησία.

Σύμφωνα με το Άρθρο 1 του Ποινικού Κώδικα, “Έγκλημα δεν υπάρχει χωρίς νόμο που να ισχύει πριν από την τέλεση της πράξης και να ορίζει τα στοιχεία της καθώς και την επιβλητέα γι’ αυτή ποινή”.

Αναφορά και καταγγελία εγκλήματος

Η αναφορά του εγκλήματος είναι πάντα το πρώτο βήμα.
Μόνο αφού υποβληθεί αναφορά ή και καταγγελία είναι δυνατό για τις αρμόδιες Αρχές να γνωρίζουν ότι τελέστηκε ένα έγκλημα και να ξεκινήσουν έρευνα για να διερευνήσουν τι συνέβη.

Στην Ελλάδα η ποινική διαδικασία αρχίζει με τη διερεύνηση του εγκλήματος (προανάκριση και κύρια ανάκριση). Σκοπός είναι να διερευνηθούν οι συνθήκες της υπόθεσης και να αποφασιστεί αν θα ασκηθεί ποινική δίωξη ή όχι.
Η διερεύνηση του εγκλήματος γίνεται από την αστυνομία και δικαστικούς λειτουργούς (εισαγγελέα ή/και ανακριτή). Μέσω προκαταρκτικής έρευνας ο Εισαγγελέας διαπιστώνει, εάν μια κατηγορία είναι βάσιμη και ποια είναι η πιθανότητα να έχει διαπραχθεί ένα έγκλημα.

Σε αυτό το στάδιο, οι αστυνομικοί που είναι επιφορτισμένοι με την έρευνα θα συλλέξουν στοιχεία, για παράδειγμα:

• συνεντεύξεις με το θύμα, τον ύποπτο και τους μάρτυρες
• εξέταση του τόπου του εγκλήματος για εντοπισμό αποδεικτικών στοιχείων
• σκιαγράφηση του/των υπόπτου/ων, δηλαδή ζητώντας από το θύμα ή τους μάρτυρες να περιγράψουν λεπτομερώς το πρόσωπο που διέπραξε το έγκλημα, αν είχαν δει αυτό το άτομο πριν και υπό ποιες συνθήκες και τελικά, αν μπορούν να τον/την αναγνωρίσουν από μια ομάδα άτομων ή πολλές φωτογραφίες, ως δράστη του εγκλήματος
• λήψη γνωμοδότησης πραγματογνωμόνων: για παράδειγμα, βαλλιστικός πραγματογνώμονας που αναλύει την τροχιά των σφαιρών ή ψυχολόγος που αξιολογεί την προσωπικότητα του υπόπτου ή γιατρός που αξιολογεί σωματικές βλάβες κ.λπ.
• λήψη ενδεχομένως σχετικών εγγράφων, όπως η αναφορά από το κέντρο υγείας όπου αποτάθηκε το θύμα, ή το αρχείο των τηλεφωνικών κλήσεων που πραγματοποίησε ο ύποπτος κ.λπ.

Μετά την κατάθεση στην αστυνομία, είναι φυσιολογικό να περάσει κάποιος χρόνος πριν το θύμα λάβει πληροφορίες σχετικά με την εξέλιξη της υπόθεσης. Το στάδιο της έρευνας μπορεί να διαρκέσει από μερικές εβδομάδες έως αρκετούς μήνες, ανάλογα με τον όγκο των αποδεικτικών στοιχείων που θα συγκεντρωθούν και την πολυπλοκότητα της έρευνας. Μπορεί ακόμη να χρειαστεί οι αστυνομικοί να μιλήσουν με το θύμα περισσότερες από μία φορές κατά τη διάρκεια της έρευνας. Το θύμα πρέπει να συνεργάζεται με τις αρχές όποτε του ζητηθεί και να τις ενημερώνει για οτιδήποτε μπορεί να είναι χρήσιμο για την έρευνα.

Πώς μπορώ να ενημερωθώ σχετικά με την εξέλιξη της υπόθεσης;
Μετά την κατάθεση της έγκλησης (μήνυσης) σας, η τελευταία θα λάβει έναν αριθμό με τον οποίο ταυτοποιείται η υπόθεσή σας, τον «αριθμό βιβλίου μηνύσεων» (ΑΒΜ). Χρησιμοποιώντας αυτό τον αριθμό, μπορείτε να ελέγχετε με βάση το αρχείο που τηρείται στα Εισαγγελικά γραφεία, ή στο αρμόδιο τμήμα μηνύσεων, την πορεία της υπόθεσής σας. Μπορείτε επίσης να ζητήσετε και να λάβετε ένα πιστοποιητικό που να δείχνει σε ποιο σημείο βρίσκεται η υπόθεση σας (πιστοποιητικό πορείας μήνυσης).
Πηγή: e-justice “Πώς μπορώ να ενημερωθώ σχετικά με την εξέλιξη της υπόθεσης;”

Στις περιπτώσεις όπου υπάρχει αυξημένος κίνδυνος και τίθενται ζητήματα ασφάλειας του θύματος, της οικογένειάς του, ή και για την πορεία της ποινικής διαδικασίας, λαμβάνονται ανάλογα μέτρα προστασίας όπως προβλέπονται στη νομοθεσία.

Στο τέλος της έρευνας ο αρμόδιος για την υπόθεση αστυνομικός προωθεί όλα τα στοιχεία που συλλέχθηκαν στον αρμόδιο εισαγγελέα. Ο εισαγγελέας εξετάζει το έργο που επιτελέστηκε ως εκείνη τη στιγμή και διαβιβάζει την υπόθεση στο δικαστήριο μαζί με την πρότασή του/της για το πώς πρέπει να προχωρήσει η διαδικασία.
Το δικαστήριο, αφού μελετήσει τον φάκελο της υπόθεσης και την πρόταση του/της εισαγγελέα, μπορεί να προχωρήσει σε δίκη ή να κλείσει την υπόθεση.

“Μπορώ να προσβάλλω τη διάταξη του Εισαγγελέα να τεθεί στο αρχείο η υπόθεση και να μην ασκηθεί ποινική δίωξη;”
Ο εισαγγελέας πλημμελειοδικών εξετάζει την έγκληση που έλαβε και αν κρίνει ότι αυτή δεν στηρίζεται στον νόμο ή είναι προφανώς αβάσιμη στην ουσία της ή ανεπίδεκτη δικαστικής εκτίμησης, την απορρίπτει με διάταξή του, η οποία περιλαμβάνει συνοπτική αιτιολογία και επιδίδεται στον εγκαλούντα. Ως εγκαλών, έχετε δικαίωμα μέσα σε δεκαπέντε ημέρες από την επίδοση της διάταξης του εισαγγελέα πλημμελειοδικών, να προσφύγετε κατά της απορριπτικής διάταξης στον αρμόδιο εισαγγελέα εφετών. (άρθρα 51 και 52 Κώδικα Ποινικής Δικονομίας). Θα υποχρεωθείτε να καταθέσετε παράβολο διακοσίων πενήντα (250) ευρώ, το οποίο θα σας επιστραφεί, εφόσον ο Εισαγγελέας κάνει δεκτή την προσφυγή.

Σύλληψη – Περιοριστικοί όροι – Προσωρινή κράτηση:

Αν ο ύποπτος εντοπιστεί κατά την τέλεση του εγκλήματος ή συλληφθεί έως και μία ημέρα μετά την τέλεση του εγκλήματος, είναι δυνατόν να συλληφθεί και χωρίς ένταλμα.

Αν ο ύποπτος δεν συλληφθεί κατά την τέλεση του εγκλήματος, απαιτείται ένταλμα.

Ο συλληφθείς προσάγεται στον εισαγγελέα εντός 24 ωρών.

Περιοριστικοί όροι (π.χ. καταβολή εγγύησης, υποχρέωση του κατηγορουμένου να εμφανίζεται τακτικά σε αστυνομικό τμήμα, απαγόρευση εξόδου από τη χώρα) επιβάλλονται προκειμένου να αποτραπεί η τέλεση νέων αδικημάτων και να εξασφαλιστεί ότι ο κατηγορούμενος θα εμφανιστεί στην αστυνομία και στο δικαστήριο. Σύμφωνα με την παράγραφο 2 του άρθρου 283 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας (Νόμος 4620/2019), “περιοριστικοί όροι μπορεί να επιβληθούν αν προκύπτουν σοβαρές ενδείξεις ενοχής του κατηγορουμένου για κακούργημα ή πλημμέλημα που τιμωρείται με ποινή φυλάκισης τουλάχιστον τριών μηνών”.

Προσωρινή κράτηση: Εάν οι περιοριστικοί όροι που αναφέρονται παραπάνω ή ο κατ’ οίκον περιορισμός με ηλεκτρονική επιτήρηση, είναι ανεπαρκείς, σε περιπτώσεις σοβαρότερων εγκλημάτων, μπορεί να επιβληθεί προσωρινή κράτηση σε κατηγορούμενο/η, στη πτέρυγα υπόδικων στις φυλακές. Ένα τέτοιο μέτρο μπορεί να διαρκέσει έως και 18 μήνες για μεγάλα κακουργήματα ή 12 μήνες για λιγότερο σοβαρά κακουργήματα και 6 μήνες για ανθρωποκτονία από αμέλεια κατά συρροή.

Η δίκη είναι μια ακρόαση που πραγματοποιείται σε αίθουσα δικαστηρίου. Κατά τη διάρκεια της δίκης, το δικαστήριο εξετάζει εάν υπάρχουν αρκετά στοιχεία που αποδεικνύουν την ενοχή του κατηγορούμενου για να καταδικαστεί για το έγκλημα για το οποίο κατηγορείται. Εάν το δικαστήριο κρίνει ένοχο τον κατηγορούμενο, τον/την καταδικάζει και επιβάλλει ποινή. Αν ο κατηγορούμενος κριθεί αθώος, το δικαστήριο τον/την απαλλάσσει.

Ο Εισαγγελέας συντάσσει το κατηγορητήριο, ορίζει την ημερομηνία της δίκης και καλεί τον κατηγορούμενο, το θύμα σε παράσταση υποστήριξης της κατηγορίας και τους μάρτυρες 15 τουλάχιστον ημέρες πριν τη δίκη, ή 30 ημέρες αν ζουν σε άλλη χώρα της Ευρώπης.

Στη δίκη, συζητείται και αποφασίζεται εάν το θύμα και τυχόν άλλα άτομα που υπέστησαν απώλειες ως αποτέλεσμα του εγκλήματος και ζήτησαν αποζημίωση δικαιούνται να την λάβουν.

Η δίκη είναι δημόσια, εκτός αν η δημοσιότητα ενδέχεται να είναι επιβλαβής για τα χρηστά ήθη ή συντρέχουν λόγοι να προστατευθεί ο ιδιωτικός βίος των διαδίκων.

Προετοιμασία για τη δίκη

Είναι απολύτως φυσιολογικό να αισθάνεστε ανήσυχοι και αβέβαιοι πριν από τη δίκη. Αυτή είναι μια νέα κατάσταση και δεν την έχετε συνηθίσει.
Εάν σας δοθεί η ευκαιρία, μεταβείτε στην αίθουσα του δικαστηρίου λίγες ημέρες πριν από τη δίκη, ώστε να εξοικειωθείτε με διάφορους τομείς, όπως η αίθουσα του δικαστηρίου και η αίθουσα αναμονής των μαρτύρων και, εάν είναι δυνατόν, να παρακολουθήσετε μια άλλη δίκη ή τουλάχιστον μέρος αυτής.

Την ημέρα της δίκης, είναι πιθανό να συναντήσετε τον/την κατηγορούμενο και τους φίλους και συγγενείς του/της. Θα πρέπει να προετοιμαστείτε για αυτό το ενδεχόμενο προσχεδιάζοντας εκ των προτέρων τι πρέπει να κάνετε: προσπαθείστε να παραμείνετε μακριά τους, να μην αντιδράσετε σε οποιαδήποτε πρόκληση και, εάν αισθανθείτε ότι απειλείστε, να ενημερώσετε αμέσως τον δικαστικό λειτουργό ή/και τον αστυνομικό στην αίθουσα του δικαστηρίου. Αν είναι δυνατόν, πάρτε κάποιον μαζί σας. Όποιος και αν είναι ο ρόλος σας στη διαδικασία, δικαιούστε να συνοδεύεστε από δικηγόρο.

Κατά τη διάρκεια της δίκης, θα σας υποβληθούν ερωτήσεις από τον Δικαστή, τον Εισαγγελέα, τον συνήγορο υπεράσπισης και τον δικό σας δικηγόρο, εάν έχετε. Είναι φυσικό να σας ζητηθεί να δώσετε όσο το δυνατόν περισσότερες λεπτομέρειες, γιατί όσο περισσότερες πληροφορίες έχει το δικαστήριο, τόσο καλύτερη θα είναι η απόφασή του. Αυτό που ο/η δικαστής αναμένει από εσάς είναι να πείτε στο δικαστήριο τι συνέβη με δικά σας λόγια. Επομένως, πριν από τη δίκη, θα πρέπει να προσπαθήσετε να συγκεντρώσετε στο μυαλό σας όλες τις πληροφορίες που πιστεύετε ότι είναι σημαντικές να μεταφερθούν στο δικαστήριο. Θα μπορούσατε επίσης να έχετε μαζί σας μερικές σημειώσεις, όπως τις ημερομηνίες των πιο σχετικών γεγονότων. Ωστόσο, είναι φυσιολογικό να μην θυμάστε κάποιες λεπτομέρειες, ειδικά αν έχει περάσει κάποιος χρόνος από την ημέρα του εγκλήματος. Σε αυτές τις περιπτώσεις, μην φοβάστε να πείτε “δεν θυμάμαι”.

Θα έχω πρόσβαση στα δικαστικά αρχεία;
Με την παράσταση προς υποστήριξη της κατηγορίας γίνεστε διάδικος της δίκης και δικαιούστε να έχετε πρόσβαση στο υλικό της δικογραφίας και να λάβετε αντίγραφο της εκδοθείσας από το δικαστήριο απόφασης.

Μην ξεχνάτε ότι εάν ήσασταν θύμα εγκλήματος, η παρακολούθηση της δίκης μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στην αποκατάστασή σας.
Η εγκληματική συμπεριφορά δεν είναι ούτε αποδεκτή ούτε ανεκτή από την κοινωνία και η δίκη παίζει βασικό ρόλο στη μετάδοση αυτού του μηνύματος: όσοι παραβιάζουν το νόμο πρέπει να θεωρηθούν υπεύθυνοι και να υποστούν τις συνέπειες.

Πώς συμμετέχω στη δίκη;

Μπορείτε να επιλέξετε εάν θα καταθέσετε δήλωση παράστασης προς υποστήριξη της κατηγορίας, ώστε να καταστείτε διάδικος και να έχετε σημαντικά δικονομικά δικαιώματα σε όλη τη διάρκεια της ποινικής διαδικασίας ή απλώς να καταθέσετε ως ουσιώδης μάρτυρας, καθόσον η διαδικασία κινείται, ιδίως, εξαιτίας της αξιόποινης σε βάρος σας πράξης.

Μπορείτε να συμμετέχετε, ως διάδικος μόνο εάν δηλώσετε παράσταση προς υποστήριξη της κατηγορίας, επιδιώκοντας την ικανοποίηση των απαιτήσεών σας για αποζημίωση ή χρηματική ικανοποίηση από το δράστη λόγω ηθικής βλάβης ή ψυχικής οδύνης. Η παράσταση για την υποστήριξη της κατηγορίας στο ποινικό δικαστήριο επιτρέπεται χωρίς έγγραφη προδικασία, το αργότερο ώσπου να αρχίσει για πρώτη φορά η αποδεικτική διαδικασία στο ακροατήριο (άρ. 67 ΚΠΔ). Η δήλωση υποστήριξης της κατηγορίας δεν αναπληρώνει την έγκληση στις περιπτώσεις που αυτή είναι απαραίτητη για την ποινική δίωξη (άρ. 53 ΚΠΔ) ούτε η έγκληση από μόνη της εξομοιώνεται με δήλωση υποστήριξης της κατηγορίας.
Η συμμετοχή σας στη δίκη ως παροστάμενος για την υποστήριξη της κατηγορίας, θα σας καταστήσει διάδικο και θα σας εφοδιάσει με μια σειρά δικαιωμάτων. Θα μπορείτε να παρίσταστε σε κάθε συζήτηση στο ακροατήριο συμπεριλαμβανόμενων και αυτών που διεξάγονται κεκλεισμένων των θυρών και θα σας επιτραπεί πρόσβαση σε όλα τα έγγραφα της υπόθεσης. Θα σας επιτρέπεται να μιλήσετε στο δικαστήριο για να προβάλλετε τις αξιώσεις σας και μπορείτε επίσης να διατυπώνετε σχόλια μετά την εξέταση κάθε μάρτυρα, να προβαίνετε σε δηλώσεις και εξηγήσεις σχετικά με τις καταθέσεις που έγιναν ή τα αποδεικτικά μέσα που εξετάσθηκαν (358 ΚΠΔ). Μπορείτε να θέτετε ερωτήσεις μέσω του δικηγόρου σας στον κατηγορούμενο, τους μάρτυρες και τους άλλους συμμετέχοντες (π.χ. τους πραγματογνώμονες που ορίστηκαν για την υπόθεση). Θα κληθείτε να εξετασθείτε ως μάρτυρας (χωρίς όρκο), ενώ θα μπορείτε να προτείνετε μάρτυρες, που θα εξετασθούν αν τους γνωστοποιήσετε έγκαιρα. Μπορείτε επίσης να ζητήσετε την αναβολή της συζήτησης στο ακροατήριο και την εξαίρεση κάποιου δικαστή.

Ως θύμα, μπορεί επίσης να κληθείτε από το δικαστήριο για να εξεταστείτε ως μάρτυρας. Σε αυτή την περίπτωση θα είστε υποχρεωμένος να εμφανιστείτε ενώπιον του δικαστηρίου. Κατά την διάρκεια της εξέτασης θα έχετε την ευκαιρία να εξηγήσετε στο δικαστήριο, τα πραγματικά γεγονότα που σχετίζονται με την αξιόποινη πράξη. Επίσης, ο δικαστής ενδέχεται να σας θέσει μερικά επιπλέον ερωτήματα σχετικά με το περιστατικό.

Μετά το πέρας της συζήτησης το δικαστήριο θα καταδικάσει ή θα αθωώσει τον κατηγορούμενο βασιζόμενο στα αποδεικτικά στοιχεία. Εάν το δικαστήριο κηρύξει τον αθώο κατηγορούμενο θα τον απαλλάξει από την κατηγορία και δεν θα αποφανθεί για την αποκατάσταση από το έγκλημα και για την χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης ή ψυχικής οδύνης, εφόσον έχετε υποβάλει σχετική δήλωση παράστασης προς υποστήριξη της κατηγορίας. Ο κατηγορούμενος που αθωώθηκε δικαιούται να υποβάλει στο ποινικό δικαστήριο τις απαιτήσεις που έχει από τον μηνυτή ή από αυτόν που υπέβαλε την έγκληση για αποζημίωση και έξοδα και όταν ακόμη δεν παρέστη για την υποστήριξη της κατηγορίας. Το δικαστήριο αποφαίνεται, αφού ακούσει αυτόν που υπέβαλε την αίτηση και τον μηνυτή ή τον εγκαλούντα. Αν ο μηνυτής ή αυτός που υπέβαλε την έγκληση δεν είναι παρών, το δικαστήριο παραπέμπει τις απαιτήσεις του κατηγορουμένου που αθωώθηκε στα πολιτικά δικαστήρια. Αν εμφανίστηκε στην αρχή της συζήτησης, αποχώρησε όμως κατόπιν και δεν είναι παρών κατά την προβολή των απαιτήσεων του κατηγορουμένου, θεωρείται ότι δικάζεται σαν να ήταν παρών [69 ΚΠΔ].

Εάν το δικαστήριο κηρύξει τον κατηγορούμενο ένοχο, θα επιβάλλει την ποινή και θα επιδικάσει το ποσό της αποζημίωσης που θα λάβετε από τον κατηγορούμενο κατά το περιεχόμενο του αιτήματός σας.

Στην περίπτωση που:

• α) ο δράστης δε διαθέτει τους απαιτούμενους πόρους (από τη στιγμή της έκδοσης της αμετάκλητης απόφασης), 
• β) δεν μπορεί να εξακριβωθεί η ταυτότητα του δράστη, από τη θέση της δικογραφίας στο αρχείο άγνωστων δραστών 
• γ) ο δράστης δεν μπορεί να διωχθεί ποινικά

Τότε το θύμα εγκλήματος που έχει τελεστεί στην Ελλάδα και το οποίο έχει την κατοικία ή τη συνήθη διαμονή του στην Ελλάδα ή στο έδαφος άλλου κράτους μέλους της ΕΕ, δικαιούται, κατόπιν αιτήσεώς του, αποζημίωση από το Ελληνικό Δημόσιο και συγκεκριμένα από την " Ελληνική Αρχή Αποζημίωσης Θυμάτων Εγκληματικών Πράξεων", η οποία λειτουργεί στο Υπουργείο Δικαιοσύνης και αποφασίζει επί των αιτήσεων αποζημίωσης των θυμάτων. Βλ. σχετικά Ν. 3811/2009.